Mae gan Archifau Richard Burton nifer o gasgliadau sy'n berthnasol i’r astudiaeth o hanes menywod. Mae'r rhain yn cynnwys:
Dawnsio ar y silos, Comin Greenham, 1 Ionawr 1983. (Cyf. DC3/14/1/67)
Llun gan Raissa Page. Wedi'i ddiogelu gan hawlfraint. Ni ddylid ei gopïo heb ganiatâd, cysylltwch ag Archifau Richard Burton
Cymdeithas Athrawesau Gwyddoniaeth (Cangen Cymru)
Sefydlwyd y gangen hon yn y 1920au gan grŵp o athrawesau gwyddoniaeth. Mae'r casgliad hwn yn cwmpasu'r cyfnod rhwng 1921 a 1965 ac mae'n cynnwys:
Ymhlith y cofnodion mae llyfr cofnodion cyntaf y Gymdeithas. Cynhaliwyd y cyfarfod agoriadol yng Ngholeg Prifysgol Abertawe (Prifysgol Abertawe erbyn hyn) ar 7 Mai 1921. Mae'r llyfrau cofnodion yn dangos y parch a gafodd y Gymdeithas gan fyd diwydiant lleol a'r diddordeb a ddangoswyd gan yr aelodau yn y ffyrdd yr oedd gwyddoniaeth yn cyfrannu at lwyddiant busnesau bryd hynny.
Llyfrau Cofnodion Cymdeithas Athrawesau Gwyddoniaeth (Cangen Cymru), 1950au (Cyf. SWCC/MNA/TUG/12)
Ruby Graham
Roedd Ruby Graham (a anwyd yn Joseph) (g.1905) yn fyfyrwraig yng Ngholeg Prifysgol Abertawe rhwng 1922 a 1925. Mae ei chasgliad personol yn rhoi cipolwg ar fywyd academaidd a chymdeithasol myfyrwyr yn y 1920au ac mae'n cynnwys:
Mae hefyd yn cynnwys tystlythyrau o'i chyfnod diweddarach ym Mhrifysgol Caerdydd. Aeth hi ymlaen i fod yn gynhyrchydd yn Theatr Fach Abertawe.
Gweler y tab Ein Casgliadau: Casgliadau’r Brifysgol i gael mwy o wybodaeth am archifau sefydliadol, undeb y myfyrwyr ac archifau personol.
Aelodau o Grŵp Menywod Plaid Lafur Annibynnol Caerdydd yn ymgyrchu mewn Etholiad Bwrdeistrefol cyn y Rhyfel Byd Cyntaf, tua 1905 (Cyf. SWCC/PHO/PC/10/4)
Annie Powell
Athrawes, cynghorydd a maer oedd Annie Powell (1906-1986). Ymunodd â Phlaid Gomiwnyddol Prydain Fawr gan sefyll yn ymgeisydd y blaid Gomiwnyddol mewn etholiad ar sawl achlysur. Ym 1979 cafodd ei phenodi yn faer comiwnyddol cyntaf Cymru ar gyfer ardal Rhondda.
Ymhlith y cofnodion y mae:
Plaid Lafur Casnewydd
Sefydlwyd Plaid Lafur Casnewydd a'r Cylch (a elwid yn ddiweddarach yn Blaid Lafur Casnewydd) ym mis Chwefror 1913 fel rhan o'r mudiad llafur cynyddol yng Nghymru. Denodd y Blaid gefnogaeth gan nifer o grwpiau a oedd wedi ymrwymo i gyfansoddiad a chynnydd y Blaid Lafur. Denodd Plaid Lafur Casnewydd aelodau o groestoriad mawr o'r boblogaeth leol drwy ei phwyslais ar ddigwyddiadau cymdeithasol megis dawnsfeydd. Arweiniodd hyn at ganran uchel o fenywod yn aelodau, a daeth hyn yn fuan yn brif ysgogydd y Blaid.
Ymhlith y cofnodion y mae:
Hawlfraint Martin Shakeshaft
Llun gan Raissa Page. Wedi'i ddiogelu gan hawlfraint. Ni ddylid ei gopïo heb ganiatâd, cysylltwch ag Archifau Richard Burton.
Amy Dillwyn
Nofelydd, menyw busnes a chymwynaswraig gymdeithasol oedd Amy Dillwyn (1845-1935). Pan fuodd ei thad farw, etifeddodd waith sinc gan achub y busnes yn llwyddiannus. Cyflogodd Dillwyn reolwr ond byddai’n mynychu’r swyddfa ei hun, gan ddelio â gohebiaeth a goruchwylio'r cyllid. Arweiniodd daith i Algeria ym 1905 i chwilio am galamin o ansawdd uchel. Ymgyrchai dros y bleidlais i fenywod ac roedd yn gymwynaswraig i nifer o sefydliadau lleol megis Cymdeithas Nyrsio De Cymru.
Ymhlith ei phapurau y mae ei dyddiaduron a'i llyfrau nodiadau yn ogystal â gohebiaeth bersonol. Mae'r casgliad (Cyf. 2012/11) heb ei gatalogio ar hyn o bryd ond gall y tîm Archifau roi cyngor am ei gynnwys.
Mae post blog gan Dŷ’r Cwmnïau yn disgrifio’i phwysigrwydd fel menyw fusnes gynnar.
Cofnodion yn nyddiadur Amy Dillwyn sy’n ei chofnodi’n mynd i mewn i'r swyddfa a'r busnes, 1898 (Cyf. 2012/11/6)
Cofnodion eraill sy’n ymwneud â menywod mewn diwydiant
Lloches Cwmdoncyn, Abertawe
Agorwyd Lloches Cwmdoncyn ar 7 Mai 1886. Lloches dros dro i ferched beichiog, tlawd ac amddifad oedd y Lloches ac roedd yn cael ei chynnal gan fenywod blaenllaw yng nghymdeithas Abertawe (Pwyllgor y Menywod). Ei nod oedd achub a diwygio ond hefyd atal merched rhag cwympo i demtasiynau. Cafodd merched eu hachub rhag y dociau, llysoedd yr heddlu a'r wyrcws a bydden nhw’n cael eu derbyn waeth beth fyddai’u crefydd. Byddai’r merched yn dysgu sgiliau ymarferol, bydden nhw’n cael eu helpu i ddychwelyd i'w cymunedau, eu hanfon i gartrefi hyfforddi arhosiad hir neu’u hanfon i ymfudo i Ganada i ddechrau bywyd newydd. Yn sgîl effaith y Gwasanaeth Iechyd Gwladol a thwf gwasanaethau cymdeithasol, datblygodd y Lloches yn gartref ar gyfer y fam a’r babi. Caeodd y Lloches ym 1970.
Mae’r casgliad yn cynnwys:
Darn o ddatganiad cenhadaeth Lloches Cwmdoncyn, 1922 (Cyf. LAC/22/B/2)
Cymdeithas Nyrsio Eastside
Sefydlwyd Cymdeithas Nyrsio Ardal Eastside ym 1905. Byddai nyrsys ardal yn darparu gwasanaeth nyrsio amgen i'r rheiny nad oeddent yn gallu fforddio nyrsio cartref preifat. Cyfrifoldeb Swyddog Meddygol Iechyd y sir ac uwch-arolygydd nyrsio Cymdeithas Nyrsio’r Sir, a oedd yn aml yn ‘Nyrs y Frenhines’, oedd gweinyddu nyrsys ardal cyn 1948.
Gellir gweld adroddiadau a chrynodebau’r gwaith a wnaed gan y Gymdeithas yng nghasgliad Henry Leyshon. Roedd Henry Leyshon o Abertawe yn aelod o'r pwyllgor, 1906-1912.
Margaret Kirkland (Cynghrair Rhyddid y Menywod)
Roedd Miss Margaret Kirkland yn aelod o Gangen Abertawe Cynghrair Rhyddid y Menywod yn yr 1930au. Hi oedd Llywydd cangen leol y Soroptimyddion a Llywydd Siambr Fasnach Abertawe ym 1934. Mae'r casgliad yn adnodd cyfoethog er mwyn ymchwilio i'r frwydr dros y bleidlais i fenywod gan gynnwys deunydd sy'n gysylltiedig â changen Abertawe Cynghrair Rhyddid y Menywod a mudiadau ffeministaidd a rhyddfrydol eraill.
'The Vote' , 4 Gorffennaf 1930 (Cyf. LAC/58/A/4)
Raissa Page
Roedd Raissa Page (Cleone Alexandra Smilis) yn hanu o Ganada, gan symud i'r DU yn y 1950au. Ar ôl gyrfa fel gweithwraig gymdeithasol yn Llundain, gan arbenigo mewn plant sy'n derbyn gofal, daeth Page yn ffotograffydd dogfennol yng nghanol ei phedwardegau. Cafodd ei gwaith ffotograffig ei lywio'n fawr gan ei ffeministiaeth a'i chredoau gwleidyddol. Ymgymerodd â gwaith drwy gomisiwn ar gyfer llawer o gyhoeddiadau gan gynnwys Social Work Today, The Observer Magazine a Spare Rib, ymhlith llawer o rai eraill. Ym 1983 daeth yn un o sylfaenwyr Format, asiantaeth ffotograffig i fenywod yn unig.
Llun o Raissa Page, 1980au cynnar, ffotograffydd anhysbys (Cyf. DC3 / 16/1/213)
Mae'r casgliad yn cynnwys printiau ffotograffig, negatifau a thryloywluniau yn bennaf a gynhyrchwyd rhwng 1977 a 1993. Ymhlith y pynciau y mae:
I weld rhagor o enghreifftiau o waith Raissa Page mynnwch gip ar bostiadau blog Archifau Richard Burton a @RaissaPage.
Cymdeithasau Lles Glowyr a Sefydliadau Gweithwyr
Mae'r gofrestr o archebion neuadd ar gyfer Cymdeithas Lles Glowyr Ystradgynlais, 1938-1940, yn cynnwys cofnodion ar gyfer cyfarfodydd rheolaidd Cronfa Cleifion Ynyscedwyn, Tŷ Ynyscedwyn, Tŷ Ystradfawr, Cyngor y Crefftau a Llafur, Adran y Menywod (Plaid Lafur), Clinig Lles Plant, Gwnïadyddiaeth System Haslem ac ati a’r defnydd achlysurol o’r neuadd gan sefydliadau megis Gwasanaeth Amddiffyn Gwirfoddol y Menywod, Y Gymdeithas Nyrsio, Cymorth i Sbaen ac ati (Cyf. SWCC / MNA / I / 41/46).
Urddau Cydweithredol y Menywod
Ym 1883 sefydlwyd Urdd Gydweithredol y Menywod. Sefydlwyd yr Urdd i ledaenu gwybodaeth am ddiben cwmnïau cydweithredol a'u gwerth i'r gymuned a'r genedl gyfan; roedd hefyd yn hyrwyddo menywod ac yn gwella’u statws yn y gymdeithas.