Llyfrgell Glowyr De Cymru (LlGDC)

'We made them ourselves' Windhill and Woolley Edge Souper women, aelodau o Grŵp Gweithredu Gwragedd Glowyr Barnsley yn ystod streic 84-85 [Cyf. DC3/6/1/120] 

Ffotograff gan Raissa Page. Wedi’i warchod gan hawlfraint. Ni ddylid ei atgynhyrchu heb ganiatâd, cysylltwch ag Archifau Richard Burton

Casgliadau Ffotograffig

• Casgliad Martin Shakeshaft: mae ffotograffau Martin Shakeshaft, ffotonewyddiadurwr a dynnodd luniau o streic 1984-1985, ar gael i'w gweld ar-lein, gan gynnwys oriel ffotograffau Strike84 a'r arddangosfa ôl-syllol Look Back in Anger. Mae ffotograffau yn y casgliad yn cynnwys:
  • lluniau o fenywod, plant a glowyr yn cymryd rhan mewn gwrthdystiadau
  • Margaret Thatcher yng Nghynhadledd y Blaid Geidwadol
  • Arthur Scargill yn rali'r glowyr yn Nhreorci ac yng Nghynhadledd y TUC yn Brighton
  • lluniau o drais yng ngweithfa glo golosg Orgreave
  • picedwyr yng Ngwaith Dur Port Talbot a Glofa Marine
  • glowyr ar streic yn casglu glo o'r tomennydd
  • gwragedd glowyr yn paratoi pecynnau bwyd. (Cyf. SWCC)
• Ffotograffau o'r streic o gasgliad personol Kim Howells: dros 150 o luniau'n dangos gwrthdystiadau, cyfarfodydd, dyletswydd bicedu a dosbarthu bwyd ar gyfer glowyr ar streic. Mae'r ffotograffau hefyd yn cynnwys cloriau cylchlythyron a rhaglenni digwyddiadau a drefnwyd i godi arian a chefnogaeth ar gyfer glowyr ar streic. (Cyf. SWCC/PHO/PC/9/3)
• Albwm ffotograffau personol a gyflwynwyd i Lowyr De Cymru gan Gefnogwyr Southampton (Cyf. SWCC/PHO/DIS/107)
• Ffotograffau a dynnwyd gan Rob Huibers, ffotograffydd proffesiynol Iseldiraidd yn y Rhondda, yn dangos tirweddau a chymunedau yn y cwm, glofeydd a glowyr, plant, grwpiau menywod yn gorymdeithio yn erbyn cau'r pyllau glo ac i gefnogi'r glowyr ar streic etc. Mae'r cymunedau yn y ffotograffau yn cynnwys Maerdy, Blaenllechau a Ferndale (Cyf. SC/713)
• Casgliad Raissa Page: mae'r casgliad yn cynnwys lluniau a dynnwyd yn ystod y streic (Cyf. DC3/6), pan fu'r ffotograffydd dogfennol, Raissa, yn cofnodi gorymdeithiau a gwrthdystiadau ledled Prydain. Maent yn cynnwys llawer o luniau o fenywod yn ystod y streic, a hithau wedi treulio amser gyda grwpiau o wragedd glowyr. Maent hefyd yn cynnwys lluniau a dynnwyd mewn pyllau a phentrefi glofaol yn union ar ôl i'r streic ddod i ben (tua 1985-1987). Mae'r casgliad hefyd yn cynnwys cyfres o luniau o wrthdystiadau gwleidyddol, anghydfodau diwydiannol a gweithgarwch  Undebau Llafur yn y DU (Cyf. DC3/24)

Baneri

Mae gan Amgueddfa Glowyr De Cymru 57 o faneri yn ei chasgliad, y daeth y rhan fwyaf ohonynt o gyfrinfeydd Undeb Cenedlaethol y Glowyr yn Ardal De Cymru. Mae'r baneri'n symbolau gweledol o hunaniaeth dosbarth gydlynol mewn cymunedau diwydiannol. Cânt eu benthyca'n rheolaidd ar gyfer digwyddiadau, cyflwyniadau, arddangosiadau a chynyrchiadau. Cafodd llawer o'r baneri eu defnyddio mewn gwrthdystiadau a gorymdeithiau yn ystod Streic y Glowyr, er i'r rhan fwyaf ohonynt gael eu creu cyn y streic. Roedd yr oriel uchod yn cynnwys enghreifftiau a gafodd eu creu yn ystod Streic 1984-85. Nid eiddo i'r Brifysgol yw'r baneri hyn, maent wedi cael eu benthyca drwy garedigrwydd Undeb Cenedlaethol y Glowyr (Ardal De Cymru).

I ddysgu rhagor am y baneri, ewch i'n harddangosfa ar-lein 'Gwawrio Oes Newydd'

neu ewch i wefan Casgliad Meysydd Glo De Cymru a chwilio drwy'r baneri

Baneri Grwpiau Cefnogaeth

Roedd grwpiau cefnogaeth yn rhan allweddol o Streic y Glowyr ac o gadw'r gweithredu'n gryf. Mae nifer o faneri grwpiau cefnogaeth yng nghasgliad Llyfrgell y Glowyr gan gynnwys:

BAN/28 - Brent NALGO - Cwm Dulais

BAN/52 - Aberystwyth yn Cefnogi'r Glowyr

BAN/50 - Grŵp Cefnogaeth Menywod Bersham

BAN/38 - London Congress yn Cefnogi'r Cymunedau Glofaol

BAN/67 - Grŵp Cefnogaeth Cwm Nedd, Cwm Dulais a Chwm Tawe

BAN/55 - Grŵp Cefnogaeth Cyfrinfa'r Tower

I ddysgu rhagor, ewch i'n harddangosfa Menywod Blaenllaw Cymru: Grwpiau Cymorth

Posteri

Mae ein casgliad o bosteri'n cynnwys deunydd o amrywiaeth eang o ffynonellau a sefydliadau, gan gynnwys Streic y Glowyr 1984-85. Mae'r rhain yn ffordd weledol arall o archwilio Streic 1984-85. Hefyd, mae gennym gasgliad o fathodynnau Undeb Cenedlaethol y Glowyr a bathodynnau eraill y streic sydd i'w weld yng Nghasgliad Mair Francis a Chasgliad Ian Isaac.

Y Cyfryngau

• Roedd rhaglen ddogfen y BBC Strike! The Women Who Fought Back yn cynnwys detholiad eang o ffotograffau a chlipiau fideo o Gasgliad Maes Glo De Cymru

• Gwnaeth We're Not Going Back, cynhyrchiad gan Red Ladder Theatre Company ac Unite the Union er teyrnged i fenywod streic 1984/85, ddefnyddio lluniau o Gasgliad Raissa Page ar gyfer eu gweithgareddau cysylltu â'r wasg.

Arddangosfeydd 

• Trefnodd Llyfrgell Glowyr De Cymru arddangosfa am Streic y Glowyr 1984/85 i nodi 40 o flynyddoedd ers y Streic.
• Cynhaliwyd y digwyddiad yng Ngweithdy DOVE yn ystod yr wythnos 12 - 15 Mawrth 2024.
• Roedd yr arddangosfa yn cynnwys ffilm, baneri, ffotograffau, posteri, pamffledi a llyfrau a gyflenwyd gan y casgliadau arbennig a gedwir yn y llyfrgell.
• Daeth nifer mawr o bobl i'r digwyddiad ac roedd hi'n wych clywed y straeon a'r atgofion.

O'r chwith i'r dde: Ann Jones (Grŵp Cefnogaeth Cyfrinfa'r Tower) Siân James AS (Grŵp Cefnogaeth Castell-nedd, Dulais a Chwm Tawe) a Mair Francis (Gweithdy DOVE) yn yr arddangosfa 13/03/024.

Arddangosfa ar-lein Streic y Glowyr

Mae gan Archifau Richard Burton nifer o luniau o Faes Glo De Cymru yr hoffen ni wybod rhagor amdanynt - felly rydym yn gofyn am eich help i lenwi'r bylchau! Rydym yn gofyn i ymwelwyr glicio ar y lluniau a chofnodi eu hymateb a'u hatgofion personol.

• Gohebiaeth, cofnodion, derbynebau a phapurau eraill sy'n ymwneud â chefnogaeth yn ystod y streic, gan gynnwys Grŵp Cefnogaeth Gwragedd Abergwynfi a Blaengwynfi; Pwyllgor Streic Rhydaman; Cronfa Fwyd Gwent; Grŵp Cefnogaeth Glowyr Castell-nedd a'r Ardal; a Chyngres Cymru i Gefnogi Cymunedau Glo (Cyf. SWCC/MND/25/1)
• Papurau personol David Sutton: yn cynnwys deunydd sy'n ymwneud â Grŵp Cefnogaeth Glowyr Cwm Rhymni a gododd filoedd o bunnoedd ar ffurf arian parod a bwyd ar gyfer teuluoedd y glowyr ar streic (Cyf. SWCC/MNC/PP/28)
• Cylchlythyron, taflenni etc sy'n berthnasol i Streic y Glowyr 1984-5 (Cyf. SWCC/MND/8/1)
• Deunydd cyfrinfeydd megis llyfrau cofnodion neu gofnodion ariannol sy'n ymwneud â chyfnod y streic e.e. Cyfrinfa Oakdale Navigation (Cyf. SWCC5/MNC/NUM/I/25) a Chyfrinfa Penallta (Cyf. SWCC/MNC/NUM/L/27)
• Papurau Undeb Cenedlaethol y Gweithwyr Glo (Ardal De Cymru) gan gynnwys pamffled yn ymwneud â budd-daliadau a hawliau'r glowyr ar streic (Cyf. SWCC/MNC/NUM/3/19) a chofnodion cyfarfod y Pwyllgor Gweithredol Cenedlaethol ac adroddiad y Gynhadledd Cynrychiolwyr Arbennig, Tachwedd-Rhagfyr 1984 (Cyf. SWCC/MNC/NUM/373)

SWCC/PHO/ED/2/32/41: Cerdyn Nadolig Grŵp Cefnogaeth Glowyr Cwm Nedd, Cwm Dulais a Chwm Tawe 1984

Mae gan Lyfrgell Glowyr De Cymru gasgliad helaeth o gyfweliadau hanes llafar.

Yn rhan o'r casgliad hwnnw y mae Astudiaeth Streic y Glowyr 1984-85. Mae'r astudiaeth yn canolbwyntio ar streic y glowyr 1984-85, gan gynnig adroddiadau unigryw, o lygad y ffynnon, o ddigwyddiadau yn ystod y streic ac ar ei hôl. Mae'r astudiaeth yn canolbwyntio'n bennaf ar farn y diwydiant glo - arweinwyr a glowyr - ynghylch canlyniad y streic.
(33 Cyfweliad)

Yn ogystal, mae'r canlynol gennym:

• Cyfweliadau sain â swyddogion undeb, glowyr ar streic, gweithredwyr Grwpiau Cefnogaeth Menywod ac eraill. Mae'r rhain yn manylu ar agweddau amrywiol ar y streic, megis y cyd-destun gwleidyddol a diwydiannol cefndirol, tactegau, gweithgareddau codi arian, plismona a phrofiadau personol. Gweler yn benodol, Astudiaeth Streic y Glowyr 1984-85 (https://lisweb.swan.ac.uk/swcc/audio/strike84.htm), ac Astudiaeth Cyngor Cymru ar gyfer Rhyddidau Sifil a Gwleidyddol (https://lisweb.swan.ac.uk/swcc/audio/wccpl.htm).
• Ffilmiau a fideo sy'n ymwneud â'r streic, gan gynnwys rhaglenni dogfen megis Smiling and Splendid Women; cyfweliadau â glowyr, swyddogion undeb ac aelodau o Grwpiau Cefnogaeth Menywod; ffilm o Rali Undeb Cenedlaethol y Glowyr yng Nghanolfan Chwaraeon Afan Lido, Port Talbot, ym 1984; a ffilm o Drafodaeth Cyngres yr Undebau Llafur ar Streic y Glowyr, 1984. (https://lisweb.swan.ac.uk/swcc/video/video.htm)

Mae Llyfrgell Glowyr De Cymru hefyd yn gartref i Gorneli Clip Llyfrgell Genedlaethol Cymru, gyda chynnwys a ddarlledwyd gan y BBC, ITV ac S4C.

• Cyfnodolion gan gynnwys The Valleys Star: Voice of Neath, Dulais and Swansea Valleys' Miners' Support Group, Coal News, a chyfnodolyn Undeb Cenedlaethol y Glowyr The Miner.
• Toriadau newyddon o flynyddoedd y streic
• Pamffledi o Gasgliad Maes Glo De Cymru (Gweler yn benodol, HD5367.M63.1984)
• Llyfrau Cofnodion Undeb Cenedlaethol y Glowyr (Ardal De Cymru) 
• Traethodau ymchwil ôl-raddedig ar bynciau sy’n gysylltiedig â'r streic.

Mae 2024-2025 yn nodi 40 o flynyddoedd ers un o'r anghydfodau diwydiannol mwyaf arwyddocaol a welwyd erioed ym Mhrydain - Streic y Glowyr 1984-1985.

I goffáu'r garreg filltir hon, bydd y canllaw hwn yn arddangos y deunyddiau a gedwir yng Nghasgliadau Arbennig Prifysgol Abertawe mewn perthynas â Streic y Glowyr, gan gynnwys:

• Casgliad Maes Glo De Cymru - adnodd ymchwil o bwys rhyngwladol, sy'n darparu darlun unigryw o fywyd yng nghymoedd y maes glo tua diwedd y bedwaredd ganrif ar bymtheg a'r ugeinfed ganrif. Mae'n cynnwys cofnodion undebau llafur, yn bennaf Undeb Cenedlaethol y Glowyr (Ardal De Cymru), sefydliadau glowyr, cymdeithasau cydweithredol ac unigolion â chysylltiadau â'r gymuned lofaol. Mae'r Casgliad wedi'i rannu ar draws dau safle:
  • cedwir deunydd archifol (megis llyfrau cofnodion, cofnodion ariannol, gohebiaeth etc) a ffotograffau yn Archifau Richard Burton
  • cedwir deunydd cyhoeddedig, deunydd clyweledol a baneri yn Llyfrgell Glowyr De Cymru

Gallwch bori drwy gynnwys Casgliad Maes Glo De Cymru a chwilio ynddo drwy ddefnyddio'r wefan Coalfield Web Materials a gwefan Casgliad Maes Glo De Cymru.

• Casgliad Raissa Page - Daeth Raissa Page yn ffotograffydd dogfennol a addysgodd ei hun ar ôl gyrfa lwyddiannus mewn gofal cymdeithasol. Mae ei ffotograffiaeth yn gofnod o fywydau grwpiau ar yr ymylon mewn cyfnodau o newid cymdeithasol yn ystod blynyddoedd olaf yr ugeinfed ganrif, gan gynnwys Streic y Glowyr 1984/85. Roedd hi'n un o aelodau sefydlu FORMAT Photographic Agency, sef asiantaeth arloesol menywod yn unig yn y 1980au.

Grŵp o gyfrinfa Fernhill a'u baner mewn gwrthdystiad yn Llundain yn ystod Streic y Glowyr 1984-1985, 24 Chwefror 1985. Hawlfraint Norman Burns (Cyf.SWCC/PHO/DIS/105)