Lleolir y Casgliad Sain yn Llyfrgell Glowyr De Cymru ac mae'n rhan o Gasgliad Maes Glo De Cymru.
Mae Casgliad Maes Glo De Cymru (SWCC) yn llwyddo trwy ei amrywiaeth o gyfryngau archifol i roi cipolwg ar brofiad Cymoedd De Cymru yn ystod cyfnod o helbul diwydiannol o safbwynt sefydliadol a phersonol. Mae'n cynnwys cofnodion undebau llafur (yn arbennig Ffederasiwn Glowyr De Cymru, yn ddiweddarach Undeb Cenedlaethol y Glowyr (Ardal De Cymru) a'r Cydffederasiwn Crefftau Haearn a Dur, Adran De Cymru), sefydliadau glowyr, cymdeithasau cydweithredol, ac unigolion gysylltiedig â'r gymuned lofaol.
Sefydlwyd y Casgliad ym 1969 fel ymgais i gadw cofnodion dogfennol cymuned lofaol De Cymru. Bryd hynny roedd dros gant o fwyngloddiau wedi'u cau ers y gwladoli, roedd mwy o fygythiad i gau pyllau ac roedd cofnodion o'r fath mewn perygl o gael eu dinistrio. Yn ffodus roedd swyddogion Undeb Cenedlaethol y Glowyr (Ardal De Cymru) yn ymwybodol o'r broblem a dechreuwyd trosglwyddo eu cofnodion anghyfredol i Lyfrgell Coleg Prifysgol Abertawe tra'n annog eu cyfrinfaoedd cyfansoddol i wneud yr un peth.
Ym 1971 sefydlwyd Prosiect Hanes Maes Glo De Cymru, a ariannwyd gan Gyngor Ymchwil y Gwyddorau Cymdeithasol, i leoli a chasglu deunydd llawysgrif a phrintiedig o bwys archifol. Cymaint oedd llwyddiant y Prosiect a barhaodd hyd 1974, fel y'i dilynwyd gan eiliad o 1979-82. Adneuwyd llawer iawn o ddeunydd archif o gyfrinfeydd a sefydliadau glowyr, cymdeithasau cydweithredol a chan unigolion. Agwedd arall ar y prosiect oedd recordio cyfweliadau gyda phobl sy'n gysylltiedig â'r gymuned lofaol.
Pan fyddwch yn cyrraedd Llyfrgell y Glowyr bydd aelod o staff yn dod o hyd i le i chi eistedd yn ein hystafell ddarllen a bydd yn hwyluso eich mynediad i’r casgliad sain. Cedwir deunydd ar gasét, fideo a chryno ddisgiau, a cheir mynediad digidol ato hefyd.
Mae trawsgrifiadau i gyd-fynd â rhai o'r tapiau sain, gofynnwch i aelod o staff am ragor o fanylion. Bydd staff yn gofyn i chi lofnodi ffurflen datganiad hawlfraint cyn i chi adael, at ddibenion cydymffurfio â hawlfraint.
Gellir gweld crynodebau o'r Hanesion Llafar ar wefan SWCC.
Noddwyd Prosiect Maes Glo Cyntaf De Cymru, 1972-74, gan Gyngor Ymchwil y Gwyddorau Cymdeithasol; ei nod yw cynhyrchu casgliad hanes llafar o Faes Glo De Cymru.
Roedd y prosiect cyntaf hwn yn canolbwyntio'n bennaf ar hanes llafur/cymdeithasol y maes glo hyd at 1945. Cafodd y prosiect ei grwpio i wahanol astudiaethau, gan gynnwys bywyd y pentref. Mae'r rhain yn rhoi cipolwg ar gymunedau penodol, megis Maerdy (Moscow Bach) yn ystod y cyfnod hwn o streiciau, rhyfeloedd, diweithdra ac iselder.
Ymhlith y grwpiau eraill a gofnodwyd mae aelodau sylfaen Ffederasiwn Glowyr De Cymru, arweinwyr lleol, ac Aelodau Seneddol. Ceir hefyd astudiaethau sy'n canolbwyntio ar sefydliadau'r glowyr, llyfrgelloedd, a neuaddau lles, ac addysg oedolion yn y cymoedd, yn enwedig yn y cyfnod rhwng y ddau ryfel byd.
Gyda grŵp "reng a ffeil", sy'n cynnwys mabolgampwyr, meddygon, a phobl eraill o'r tu allan i'r diwydiant mwyngloddio, mae Prosiect Maes Glo Cyntaf De Cymru yn rhoi disgrifiad bywiog ac unigryw o fywyd yng nghymoedd glofaol De Cymru cyn 1945.
Yn sgil sefydlu Llyfrgell Glowyr De Cymru ym 1974, yn Adran Astudiaethau Allanol Prifysgol Abertawe, crewyd defnydd newydd ar gyfer y casgliad hanes llafar a luniwyd yn ystod Prosiect Maes Glo Cyntaf De Cymru 1972-74.
Roedd y rhan hon o'r casgliad felly'n canolbwyntio'n fwy ar gasglu tapiau addysgu o'r prosiect blaenorol, y gellid eu defnyddio at ddibenion addysgol. Ymhlith y pynciau mae "Merched yn y maes glo", "Streic Gyffredinol 1926" a "Chymunedau Sbaenaidd yn Ne Cymru". Mae'r tapiau crynhoi hyn yn ddefnyddiol fel cyflwyniad cyffredinol i hanes cymunedau glofaol De Cymru.
Yn ogystal, cofnodwyd llawer o ddarlithoedd allanol perthnasol i faes glo De Cymru, ynghyd â chynadleddau Llafur. Cofnodwyd nifer fach o gyfweliadau hefyd yn ystod y prosiect hwn.
Mae'r cofnodion hyn yn ymwneud yn bennaf â maes glo De Cymru. Fodd bynnag, maent wedi'u grwpio gyda'i gilydd fel amrywiaeth nid ydynt yn ffitio i unrhyw un o'r categorïau prosiect eraill.
Noddwyd Ail Brosiect Maes Glo De Cymru, 1979-82, unwaith eto gan Gyngor Ymchwil y Gwyddorau Cymdeithasol, a’i nod oedd cynhyrchu casgliad hanes llafar yn canolbwyntio ar broffil cenedlaethol y diwydiant glo, er yn cynnal Maes Glo De Cymru fel ei sylfaen. .
Roedd yr ail brosiect yn canolbwyntio mwy ar y cyfnod ôl-1945, gyda mwy o sylw'n cael ei roi i'r proffil cenedlaethol, rheolaeth, a'r "gwneuthurwyr penderfyniadau" o fewn y sector ynni.
Mae'r casgliad hwn yn cynnwys cyfweliadau â chyn Brif Weinidogion ac Aelodau Seneddol etholaeth lofaol; cadeiryddion o'r Bwrdd Glo Cenedlaethol, British National Oil Corporation, a British Petroleum; yn ogystal â ffigurau cenedlaethol arweinyddiaeth maes glo.
Cynhwysir hefyd astudiaeth ar aelodau o Ardal De Cymru NUM, swyddogion cyfrinfa leol, a grwpiau trafod o lofeydd Maerdy, Penllergaer, ac Aberdâr.
Gyda grŵp "rheng a ffeil", sy'n cynnwys meddyg o'r frest, athro, a gweithwyr ffatri, mae Trydydd Prosiect Maes Glo De Cymru yn rhoi hanes byw o ddigwyddiadau diweddar ar lefel genedlaethol a lleol yn y diwydiant glo.
Mae’r categori hwn yn gasgliad o brosiectau unigol, pob un ohonynt yn ymwneud â Maes Glo De Cymru, ond sydd wedi’u cynhyrchu ar wahân.
Casglwyd astudiaethau streic 1972 a 1974 yn ystod prosiect gan Gyngor Ymchwil y Gwyddorau Cymdeithasol, ond maent yn gwbl wahanol i thema'r prosiect.
Mae'r adran hon yn cynnwys cofnodion o ddigwyddiadau megis cynadleddau, eisteddfodau, galas ac achlysuron coffa. Mae hefyd yn cynnwys amrywiaeth o recordiau radio.
Mae'r thema addysg oedolion yn gryf hefyd, gyda llawer o'r recordiadau o seminarau a chyrsiau preswyl.
Mae’r cofnodion hyn yn cynrychioli agwedd wahanol ar y maes glo, gan roi hanesion byw o wahanol gynulliadau o weithlu’r maes glo a’u harweinwyr.