Archifau Richard Burton: Troseddu a Chosbi

Mae Casgliad Maes Glo De Cymru yn cynnwys llawer o gofnodion gwahanol sy'n ymwneud â throseddu, anghydfodau, plismona a diwygio'r gyfraith. Gall y rhain fod ar lefel unigol, lefel glofa neu'r lefel genedlaethol, gan gynnwys:

• Cofnodion o streiciau a gwrthdystiadau, rhai yn manylu ar ymateb yr heddlu. I gael rhagor o wybodaeth am y ffynonellau hyn, gweler ein canllaw i Anghydfodau Diwydiannol a Streiciau. 
• Papurau personol gweithredwyr undebau llafur a ddedfrydwyd i’r carchar, gan gynnwys gohebiaeth â theuluoedd, darnau newyddion o'r wasg am eu hachosion, gwŷs llys etc e.e. llythyrau a chardiau post a anfonwyd at Edgar Evans yn ystod ei naw mis yn y carchar am ysgogi terfysg, a thelegramau yn ei groesawu adref pan gafodd ei ryddhau, 1936 (Cyf. SWCC/MNA/PP/24/4) 
• Papurau personol, gwleidyddol ac etholaethol (1912-1971) S O Davies, glöwr, swyddog undeb llafur ac AS y Blaid Lafur. Mae'r rhain yn cynnwys cyfeiriadau at ddeddfau a pholisi tramor sy'n ymwneud â throseddu a'r gyfraith, biliau trwyddedu, a chynlluniau arfaethedig ar gyfer plismona a gwasanaethau prawf (Cyf. SWCC/MNA/PP/16) 
• Mae llungopi o lyfr nodiadau John Reilly , Tonypandy, yn cynnwys nodiadau ar ddienyddiadau yng Ngharchar Abertawe, 1858-1909 (Cyf. SWCC/MNA/PP/102/1)
• Copi o gylchlythyr gan Murray Williams, Ysgrifennydd Mygedol yr Amddiffyniad Llafur Rhyngwladol (Adran De Cymru), ynghylch ymgyrch yn erbyn heddlu Morgannwg, 1934 (Cyf. SWCC/MNA/NUM/L/8/32)
• Ailargraffiadau o ffotograffau o Gyngres Casnewydd gan gynnwys llun a dynnwyd o ymosodiad terfysg gan y Siartwyr ar Westy'r Westgate, 1839 (Cyf. SWCC/MND/137/2/46/10)
• Adroddiad gan Jack Jones (Blaenclydach) am gyflwr a gweithgareddau gwirfoddolwyr y Frigâd Ryngwladol mewn gwahanol wersylloedd carchar yn ystod Rhyfel Cartref Sbaen, 1939 (Cyf.  SC/275) 

Eitemau o gasgliad personol yr arweinydd undebau llafur yng Nghymru, Arthur Horner, sy'n cynnwys llythyrau, ffotograffau ac erthyglau yn manylu ar ei gyfnod yn y carchar rhwng 1918 a 1919 (yn wrthwynebydd cydwybodol) ac ym 1932 (ymgynnull anghyfreithlon) (Cyf.  SWCC/MNA/PP/46)

O'r oesoedd canol, bu cysylltiad agos rhwng yr eglwys a chrefydd a’r gyfraith a chosbi. Hyd yn oed yn fwy diweddar, gall cofnodion yr eglwys fod yn ffynhonnell ddiddorol o hyd ar gyfer manylu ar 'droseddau' o natur grefyddol, cablu, methu â mynychu'r eglwys, ymddygiad anfoesol etc.

• Priordy Dewi Sant, Eglwys Rhufain - cofrestri cynnar, cofnodion eglwys y plwyf ac ysgolion a nifer o eitemau sy'n ymwneud â hanes yr Eglwys Rhufain yn Abertawe ac yn ne Cymru (Cyf.  LAC/99) 
• Cylchdaith Fethodistaidd Abertawe a Gŵyr - cofnodion gweinyddol y Gylchdaith a llawer o'r capeli cyfansoddol (Cyf. LAC/75) 

Tudalennau o Hysbysiadau Dydd Sul, 1863. Adroddiadau fel a ganlyn: 'Dance Houses are hot beds of vice and inequity, we beg of you, my Bretheren, to shun them as you would a pest house' (Cyf.  LAC/99/C1)

• Adroddiad gan Lewis Llewelyn Dillwyn am ei gyfarfod â Therfysgwyr Beca yn Nhollborth Pontarddulais, 10 Medi 1843 (Cyf. LAC/26/D/82) a chofnodion yn ei ddyddiadur o'r un cyfnod (Cyf.  LAC/26/D/8, ceir trawsgrifiad ar-lein
• Adroddiad pwyllgor rheoli Ysgol Benyd Morgannwg, 1867 (Cyf. LAC/38/8)

• Toriadau o bapurau newydd lleol gan gynnwys achosion llys, 1898 (Cyf. LAC/124/3-4)

Swyddog carchar, Carchar Wormwood Scrubs, Llundain, Awst 1982 (Cyf. DC3/15/1/2)

Ffotograff gan Raissa Page. Diogelwyd gan hawlfraint. Peidiwch â'i atgynhyrchu heb ganiatâd, cysylltwch ag Archifau Richard Burton.

Tynnodd y ffotograffydd dogfennol Raissa Page lawer o ffotograffau sy'n dangos plismona, gwrthdystio a sefydliadau, gan gynnwys:

• carchardai (Wormwood a Holloway), y gwasanaeth prawf, troseddwyr ifanc a'r heddlu (Cyf. DC3/15) 
• lluniau a dynnwyd yn ystod Streic y Glowyr 1984-1985 (Cyf. DC3/6)
• gwrthdystiadau gwleidyddol, anghydfodau diwydiannol eraill a gweithgarwch undebau llafur yn y DU (Cyf. DC3/24)
• CND, Comin Greenham a gweithgareddau sy'n gysylltiedig â heddwch (Cyf. DC3/14)

Mae casgliadau'r Brifysgol, megis papurau newydd y myfyrwyr a chyfweliadau hanes llafar, yn cynnwys deunydd sy'n ymwneud â streiciau a gwrthdystiadau myfyrwyr a digwyddiadau lle bu’r heddlu’n bresennol, a chyfeiriadau at ddigwyddiadau troseddol ledled y byd.

Ymladd rhwng yr heddlu a gwrthdystwyr yng ngêm y Springboks, Abertawe. Papur newydd y myfyrwyr, Crefft , Rhagfyr 1969. ©Undeb Myfyrwyr Prifysgol Abertawe

Bu Lloches Cwmdonkin, a agorwyd ym 1886, yn lloches dros dro i ferched beichiog, tlawd, diymgeledd, ac roedd yn cael ei rheoli gan fenywod blaenllaw yn y gymdeithas yn Abertawe (Pwyllgor y Menywod). Ei nod datganedig oedd achub a diwygio ond hefyd atal merched rhag ildio i demtasiwn. Achubwyd merched o'r dociau, llysoedd yr heddlu a'r tloty ac fe'u derbyniwyd beth bynnag eu crefydd. Addysgwyd sgiliau ymarferol iddynt, cawsant eu helpu i ddychwelyd i'w cymunedau, eu hanfon i gartrefi hyfforddi arhosiad hir neu i allfudo i Ganada er mwyn dechrau bywydau newydd.

Mae'r casgliad (Cyf. LAC/22) yn manylu ar ymweliadau â llysoedd yr heddlu i helpu merched mewn trafferth. Mae'r darn hwn, o lyfr cofnodion ym 1895, yn sôn am ferch 10 oed yn dod i'r lloches o lys yr ynadon am gardota a phigo pocedi, yna fe'i hanfonwyd i gartref yn Llundain.

Detholiad o lyfr cofnodion Lloches Cwmdonkin, 1887-1970 (Cyf. LAC/22/A/1)

• Cronfa ddata Troseddu a Chosbi Llyfrgell Genedlaethol Cymru - chwilio'r mynegai ar gyfer cofnodion treialon yn Llys y Sesiwn Fawr yng Nghymru o 1730 i 1830
• Canllawiau ymchwil yr Archifau Cenedlaethol 'Criminals, courts and prisons'
• Old Bailey Online - fformat chwiliadwy o Achosion yn yr Old Bailey, 1674-1913
• Beyond the Old Bailey Online: Archival Sources for Trials - postiad blog ynghylch ffynonellau a gedwir yn Yr Archif Genedlaethol
• Papurau Newydd Cymru ar-lein

• Cronfa ddata Cause Papers - catalog chwiliadwy o fwy na 14,000 o bapurau achos sy'n ymwneud ag achosion a glywyd rhwng 1300 a 1858 yn Llysoedd Eglwys esgobaeth Caerefrog.

• Canllaw pwnc Llyfrgell y Gyfraith Prifysgol Abertawe
• Find My Past - Drwy Ifind Mae gan staff a myfyrwyr Prifysgol Abertawe fynediad am ddim at Find My Past, lle gallwch chwilio cofnodion troseddwyr a aeth drwy'r system gyfiawnder yng Nghymru a Lloegr, rhwng 1770 a 1935. Mae'n cynnwys deisebau troseddol, adroddiadau barnwyr, calendrau carcharorion etc.
• Llyfrgell Glowyr De Cymru - pamffledi, recordiadau hanes llafar, fideos a phosteri o Gasgliad Maes Glo De Cymru.